Άρθρο από την "Εναλλακτική Δράση": Δραστήριο σώμα, δραστήριος νους. Η σύνδεση μεταξύ φυσικής κατάστασης και εγκεφαλικής λειτουργίας

Είναι ευρέως αποδεκτό ότι η φυσική μας κατάσταση αντικατοπτρίζεται στην νοητική μας ικανότητα, ειδικά καθώς μεγαλώνουμε σε ηλικία. Πώς μπορεί η σωματική μας κατάσταση να επηρεάσει τη γήρανση του εγκεφάλου; Νευροαπεικονιστικές μελέτες, στις οποίες μπορεί να οπτικοποιηθεί η δραστηριότητα διαφόρων τμημάτων του εγκεφάλου, προσφέρουν κάποιες ενδείξεις. Μέχρι σήμερα όμως, καμία μελέτη δεν έχει συνδέσει άμεσα την ενεργοποίηση του εγκεφάλου με τη νοητική και σωματική απόδοση.

Όπως αναφέρεται στο πρόσφατο τεύχος του περιοδικού «NeuroImage», μια ενδιαφέρουσα καινούρια μελέτη με επικεφαλής τον δρα Hideaki Soya από το Πανεπιστήμιο της Τσουκούμπα στην Ιαπωνία και τους συνεργάτες του, παρουσιάζει για πρώτη φορά την άμεση σχέση ανάμεσα στην εγκεφαλική δραστηριότητα, την εγκεφαλική λειτουργία και τη φυσική κατάσταση σε μια ομάδα ηλικιωμένων Ιαπώνων. Οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι άντρες που βρίσκονταν σε καλύτερη φυσική κατάσταση είχαν υψηλότερες νοητικές επιδόσεις σε σύγκριση με τους άντρες που βρίσκονταν σε λιγότερο καλή φυσική κατάσταση αφού χρησιμοποιούσαν τμήματα του εγκεφάλου τους με τον ίδιο τρόπο που τα χρησιμοποιούσαν όταν ήταν νεότεροι.

Καθώς μεγαλώνουμε, χρησιμοποιούμε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου μας σε σύγκριση με εκείνα που χρησιμοποιούσαμε όταν ήμασταν νεότεροι. Για παράδειγμα, όταν είμαστε μικρότεροι χρησιμοποιούμε κυρίως την αριστερή πλευρά του προμετωπιαίου φλοιού (PFC) για νοητικές εργασίες οι οποίες αφορούν τη βραχυπρόθεσμη μνήμη, την κατανόηση του νοήματος των λέξεων και την ικανότητα να αναγνωρίζουμε γεγονότα που είχαν συμβεί στο παρελθόν, αντικείμενα ή ανθρώπους. Μεγαλώνοντας έχουμε την τάση να χρησιμοποιούμε τα αντίστοιχα μέρη του προμετωπιαίου φλοιού (PFC) στη δεξιά πλευρά του εγκεφάλου για τις ίδιες νοητικές εργασίες. Ο PFC βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του εγκεφάλου μας ακριβώς πίσω από το μέτωπο και ελέγχει την εκτελεστική λειτουργία, τη μνήμη, την ευφυΐα, τη γλώσσα και την αντίληψη.

Για εργασίες που περιλαμβάνουν την προσωρινή αποθήκευση και τον έλεγχο της μνήμης, τη μακροπρόθεσμη μνήμη και τον ανασταλτικό έλεγχο, οι νεαροί ενήλικες χρησιμοποιούν κυρίως τη δεξιά πλευρά του PFC, ενώ οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας και τις 2 πλευρές του. Στην πραγματικότητα, καθώς γερνάμε έχουμε την τάση να χρησιμοποιούμε και τις 2 πλευρές του PFC κατά τη διάρκεια νοητικών εργασιών και όχι μόνο τη 1. Αυτό το φαινόμενο ονομάζεται μείωση της ασυμμετρίας των ημισφαιρίων σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας (HAROLD) και αντανακλά την αναδιοργάνωση του εγκεφάλου ως ένα είδος αναπλήρωσης για τη μείωση της ικανότητας και της αποτελεσματικότητάς του εξαιτίας της δομικής και φυσιολογικής εκφύλισης λόγω ηλικίας.

Στη μελέτη του περιοδικού «NeuroImage», 60 ηλικιωμένοι άντρες (ηλικίας 64-75 ετών) υποβλήθηκαν σε τεστ κοπώσεως με σκοπό να μετρηθεί η αερόβια ικανότητά τους. Οι άντρες, των οποίων η φυσική κατάσταση διαφοροποιούνταν σε μεγάλο βαθμό, πραγματοποίησαν στη συνέχεια ένα τεστ για τη μέτρηση της επιλεκτικής προσοχής, της εκτελεστικής λειτουργίας και του χρόνου αντίδρασής τους. Πρόκειται για το γνωστό τεστ Στρουπ όπου οι συμμετέχοντες πρέπει να κατονομάσουν σωστά το χρώμα με το οποίο είναι γραμμένο το όνομα ενός χρώματος. Αυτό είναι πιο δύσκολο απ’ όσο ακούγεται. Όταν το χρώμα των γραμμάτων δεν ταιριάζει με τη λέξη – μπλε, κόκκινο, πράσινο – ο εγκέφαλος χρειάζεται περισσότερο χρόνο για να αντιδράσει. Ο χρόνος αντίδρασης χρησιμοποιείται ως μέτρηση λειτουργίας του εγκεφάλου.

Η δραστηριότητα στην περιοχή του PFC μετρήθηκε στη διάρκεια του τεστ χρησιμοποιώντας μια μοναδική νευροαπεικονιστική τεχνική που ονομάζεται λειτουργική φασµατοσκοπία εγγύς υπερύθρου ή fNIRS. Αυτή η τεχνική παρέχει ένα μέτρο συγκέντρωσης οξυγόνου στο αίμα των επιφανειακών αιμοφόρων αγγείων, ενδεικτικό της δραστηριότητας στα εξωτερικά στρώματα του εγκεφάλου, χρησιμοποιώντας ένα σύνολο ανιχνευτών σε ένα κάλυμμα που τοποθετείται στο κεφάλι. Τα ενεργά κύτταρα του εγκεφάλου χρειάζονται φρέσκο οξυγονωμένο αίμα που μετατοπίζει το μη οξυγονωμένο αίμα από την περιοχή αυτή. Η fNIRS μετρά τις αλλαγές στο χρώμα ανάμεσα στο κόκκινο οξυγονωμένο αίμα και στο μπλε μη οξυγονωμένο και έτσι εμμέσως μετρά και τη δραστηριότητα του εγκεφάλου.

Τα αποτελέσματα από τα τεστ αυτά συνδυάστηκαν και αναλύθηκαν εκτενώς στατιστικά προκειμένου να διερευνηθεί η σύνδεση ανάμεσα στην αερόβια ικανότητα, τον χρόνο αντίδρασης στο τεστ Στρουπ και την εγκεφαλική δραστηριότητα κατά τη διάρκεια του τεστ Στρουπ. Όπως είχε προβλεφθεί για τους ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας, κατά τη διάρκεια του τεστ Στρουπ και οι 2 πλευρές του PFC είναι ενεργές χωρίς να υπάρχει διαφορά ανάμεσα στη δεξιά και την αριστερή, γεγονός που επιβεβαιώνει το φαινόμενο HAROLD στη συγκεκριμένη ομάδα αντρών. Παλαιότερες μελέτες έχουν δείξει ότι οι νεαροί ενήλικες χρησιμοποιούν κυρίως την αριστερή πλευρά του PFC γι’ αυτό το τεστ.

Η ανάλυση της σχέσης ανάμεσα στη δραστηριότητα του εγκεφάλου και τον χρόνο αντίδρασης στο τεστ Στρουπ έδειξε ότι οι άντρες που χρησιμοποίησαν κυρίως την αριστερή πλευρά του PFC κατά την εκτέλεση του τεστ είχαν γρηγορότερο χρόνο αντίδρασης. Αυτό αποδεικνύει ότι οι ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας που χρησιμοποιούν την πλευρά του εγκεφάλου που συνήθως χρησιμοποιείται από μικρότερες ηλικίες έχουν καλύτερες επιδόσεις στο συγκεκριμένο τεστ. Στη συνέχεια, αναλύθηκε η σχέση ανάμεσα στην αερόβια ικανότητα και τον χρόνο αντίδρασης στο τεστ Στρουπ. Οι άντρες που είχαν μεγαλύτερη αερόβια ικανότητα παρουσίασαν μικρότερο χρόνο αντίδρασης.

Με βάση αυτά τα ευρήματα, οι ερευνητές προέβλεψαν σωστά ότι η υψηλότερη αερόβια ικανότητα συνδέεται με την υψηλότερη δραστηριότητα της αριστερής πλευράς του PFC. Με άλλα λόγια, οι άντρες με υψηλότερη αερόβια ικανότητα χρησιμοποιούν περισσότερο την πλευρά του εγκεφάλου που χρησιμοποιούν και τα νεαρότερα άτομα, τουλάχιστον κατά την εκτέλεση του τεστ Στρουπ.

Οι προηγούμενες μελέτες δεν είχαν εξετάσει την αλληλεπίδραση μεταξύ των 3 παραγόντων που εξετάστηκαν σε αυτή τη μελέτη – την αερόβια ικανότητα, τη νοητική απόδοση και τη δραστηριότητα του εγκεφάλου. Εφαρμόζοντας έξυπνα στατιστικά τεστ που ονομάζονται αναλύσεις διαμεσολάβησης προκειμένου να ελέγξουν αυτή την αλληλεπίδραση, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι ο άντρες μεγαλύτερης ηλικίας με υψηλότερη αερόβια ικανότητα παρουσίασαν καλύτερες νοητικές επιδόσεις σε σύγκριση με τους ηλικιωμένους άντρες με μικρότερη αερόβια ικανότητα χρησιμοποιώντας τις πιο σημαντικές περιοχές του εγκεφάλου τους όταν ήταν απαραίτητο. Στην πραγματικότητα, όσοι ανήκαν στην πρώτη κατηγορία χρησιμοποίησαν τα τμήματα του εγκεφάλου τους με τον ίδιο τρόπο που έκαναν όταν ήταν νεότεροι.

Πώς γίνεται αυτό; Ο καθηγητής Soya αναφέρει: «Μια πιθανή εξήγηση που προκύπτει από την έρευνα είναι ότι ο όγκος και το σύνολο της λευκής ουσίας στο τμήμα του εγκεφάλου που συνδέει τις 2 πλευρές μειώνεται με την πάροδο της ηλικίας. Υπάρχουν κάποια στοιχεία που υποστηρίζουν τη θεωρία ότι η λευκή ουσία διατηρείται καλύτερα στους ενήλικες με μεγαλύτερη αερόβια ικανότητα απ’ ό,τι στους ενήλικες με μικρότερη, αλλά απαιτείται περαιτέρω έρευνα ώστε να επιβεβαιωθεί αυτή η θεωρία».

Αν είστε γυναίκα μεγαλύτερης ηλικίας, ίσως αναρωτιέστε αν τα αποτελέσματα αυτά ισχύουν και για σας. Και τα 2 φύλα μπορεί επίσης να αναρωτιούνται κατά πόσον η αύξηση της αερόβιας ικανότητας αργότερα στη ζωή μπορεί να αυξήσει τη νοητική ικανότητα. Τα αποτελέσματα δεν δείχνουν κάτι τέτοιο αλλά, για κάθε ενδεχόμενο, μπορούμε να κάνουμε έναν αναζωογονητικό περίπατο.

Πηγή: Εναλλακτική Δράση