Κιρκάδιος ρυθμός: ένας άγνωστος όρος σε ...ξενύχτες αθλητές και ασκούμενους

Ο όρος "Κιρκάδιος Ρυθμός" σίγουρα θα ξενίζει τους περισσότερους. Αν όμως, αντ' αυτού, σας ρωτήσω για το "βιολογικό ρολόι", όλοι θα κουνήσετε καταφατικά το κεφάλι με ανακούφιση. Γιατί, όχι μόνο το έχουμε ακούσει, το συζητάμε, το λέμε ακριβώς έτσι, αλλά το ζούμε στο πετσί μας, όσο θυμόμαστε τον εαυτό μας. Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Η εγκυκλοπαίδεια δίνει έναν πολύ κατατοπιστικό ορισμό του όρου: "Ο κιρκάδιος ρυθμός (Αγγλικά: circadian rhythm) είναι μια οποιαδήποτε βιολογική διαδικασία που παρουσιάζει ενδογενή περιοδική μεταβολή στη διάρκεια ενός 24ώρου. Αυτός ο ρυθμός ορίζεται από ένα κιρκάδιο ρολόι κι έχει παρατηρηθεί σε πολλούς ζωντανούς οργανισμούς, όπως σε φυτά, ζώα, μύκητες και κυανοβακτήρια. Παρόλο που οι κιρκάδιοι ρυθμοί είναι ενδογενείς, προσαρμόζονται στο τοπικό περιβάλλον από εξωγενείς παράγοντες, πιο σημαντικός από τους οποίους είναι το φως της ημέρας."

Με λίγα λόγια, ο κιρκάδιος ρυθμός ορίζεται ως ο ημερήσιος κύκλος που επηρεάζει μια σειρά βιοχημικούς δείκτες, οι οποίοι διαδραματίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στη φυσιολογική λειτουργία του οργανισμού μας. Πιο συγκεκριμένα, μια σειρά ορμονών, οι οποίες εκκρίνονται κατά τη διάρκεια της νύκτας, απαιτούν εκείνη την ώρα ο οργανισμός μας να βρίσκεται σε απόλυτη ηρεμία, δηλαδή να κοιμάται. Με κυριότερη τη μελατονίνη, την "ορμόνη του σκότους". Η οποία τι κάνει; Βελτιώνει την ποιότητα του ύπνου μας, μειώνει την αϋπνία ή εντείνει την υπνηλία, ανάλογα αν κοιμόμαστε ή είμαστε ξύπνιοι. Ακόμη, έχει υψηλή αντιφλεγμονώδη, αντιοξειδωτική και αντιγηραντική δράση. Επίσης, σε γυναίκες με μικρή έκκριση μελατονίνης, έχει βρεθεί πως είναι πιθανότερο να εμφανίσουν διαβήτη τύπου ΙΙ. Μεταξύ άλλων, τέλος, σχετίζεται με τη διατροφική μας συμπεριφορά μειώνοντας τα επίπεδα της λεπτίνης.

Η λεπτίνη, με τη σειρά της, είναι πρωτεϊνική ορμόνη που ρυθμίζει την ενεργειακή πρόσληψη, συμπεριλαμβανομένης της όρεξης, της πείνας, του μεταβολισμού και της συμπεριφοράς. Είναι γνωστή ως "η ορμόνη που αδυνατίζει".

Συνεχίζοντας, άλλες, εξίσου σημαντικές ορμόνες σχετίζονται με τον κιρκάδιο ρυθμό, όπως η γκρελίνη, η "ορμόνη της πείνας ", η ωχρινοτροπίνη, η οποία σχετίζεται με τη γυναικεία αναπαραγωγική διαδικασία, η σεροτονίνη, γνωστή και ως η ορμόνη της καλής διάθεσης και τέλος η κορτιζόλη. 

Όταν είμαστε σε κατάσταση αϋπνίας, η κορτιζόλη υπερεκκρίνεται, προκαλώντας απώλεια μυϊκής μάζας (αν αναρωτηθήκατε για τον τίτλο του άρθρου, εδώ κολλάει...), υπεργλυκαιμία, εναπόθεση λίπους, αντίσταση στην ινσουλίνη, οστεοπόρωση, καταστολή της ανοσολογικής αντίδρασης (αρρωσταίνουμε εύκολα) και ελαττωμένη παραγωγή συνδετικού ιστού. Στον αντίποδα, το πιο σημαντικό ίσως για την άσκηση και τους αθλητές είναι πως, η κορτιζόλη είναι απαραίτητη για την παραγωγή επινεφρίνης (τη γνωστή αδρεναλίνη), η οποία παράγεται μέσω της άσκησης (ή του άγχους). Δεν είναι τυχαίο πως είναι γνωστή ως "η ορμόνη του στρες".

Ωραία όλα αυτά, θα λέγατε, αλλά πού μας επηρεάζουν εμάς; Και κυρίως, πώς επηρεάζουν τους αθλητές και τους ασκούμενους; Κι όμως, σχεδόν το 1/3 των γονιδίων μας επηρεάζονται από τον κιρκάδιο ρυθμό. Από αυτό καταλαβαίνουμε ότι η απορύθμισή του μπορεί να επηρεάσει πάρα πολλές λειτουργίες μας και να οδηγήσει σε διαταραχές ύπνου, καρκίνο, ορμονικές διαταραχές, λοιμώξεις, καρδιακά νοσήματα, παχυσαρκία, διαβήτη, κατάθλιψη! Πόσο μάλλον στους αθλητές, αλλά και τους ασκούμενους γενικότερα, όπου μετά από μία και μόνη προπόνηση, ο οργανισμός είναι σαν μια βομβαρδισμένη πόλη! Η οποία περιμένει την "κατάπαυση του πυρός" (δηλαδή τον ύπνο), για να εκκρίνει όλες αυτές τις ορμόνες που είναι υπεύθυνες για τον Αναβολισμό, δηλαδή την "επούλωση" των κυτταρικών "πληγών", όχι μόνο επιδιορθώνοντάς τα, αλλά κάνοντάς τα καλύτερα και πιο ανθεκτικά στις δυσκολίες (προπόνηση). Κάπως έτσι επέρχεται και η βελτίωση στους προπονητικούς μας στόχους...

Κι ας το προχωρήσουμε. Για να πειστούμε τελικά πόσο σημαντικός είναι ο κιρκάδιος ρυθμός, απλά ας αναλογιστούμε, πόσο επηρεάζει αθλητές που κάνουν συχνά μεγάλα ταξίδια, με αλλαγές στο ημερήσιο πρόγραμμα προπονήσεων, στη ζώνη ώρας ή στις εποχές (οι αθλητές νιώθετε έντονα το φθινόπωρο αυτή την αλλαγή στην κόπωση, με τα πρώτα κρύα), ακόμα περισσότερο στα υπερατλαντικά ταξίδια (jet lag). Κι επειδή γνωρίζω αρκετά καλά και την "ελληνική πραγματικότητα", ας συνειδητοποιήσουν όσοι αθλητές ξενυχτούν (από συνήθεια ή ακόμα κι από επάγγελμα), πόσο κακό κάνουν στον οργανισμό τους, το οποίο αναπόφευκτα θα φανεί κάποια στιγμή στο μέλλον. 

Για όλους μας πάντως, στο σύνολο όσων μας συμβαίνουν στη ζωή μας, απαιτείται ισορροπία. Στον τρόπο ζωής, στην καθημερινότητά μας. Στο χρόνο που αφιερώνουμε σε εμάς, σε σχέση με τους άλλους (οικογένεια, δουλειά κλπ), στις προτεραιότητες που βάζουμε (ξενύχτι -για οποιοδήποτε λόγο- έναντι ύπνου). Και αναρωτιέμαι: αξίζει να γίνουμε θυσία (μακροπρόθεσμα) εμείς οι ίδιοι, στο βωμό του σύγχρονου τρόπου ζωής, όσο κι αν τη στιγμή που ζούμε δεν το αντιλαμβανόμαστε; Αυτό το ερώτημα το αφήνω προς απάντηση στον καθένα μας μέσα του.